A pub brawl
Here is a complete and accurate transcription of a declaration made to a Notary in the City of Gouda concerning a fight in a pub sometime in late November of 1636. It basically involved an ancestor of mine, Huibert Jansz Hartog (a cheese trader who was born around 1595 and died in 1665), and an innkeeper, Mrs Trijntje Jacobs. That night at closing time, when the innkeeper tried to get him to pay his bill twice (using a knife and a burning candle), my ancestor dropped his money on the floor, probably tired and emotional after a straining day in the cheese biz. While picking it up again, Trijntje interfered and claimed that one particular coin, a golden "James", could not be Huibert's but belonged to one Uncle Gerrit, who had lost four gold coins there the day before. Obviously the place had not been cleaned too well. What followed was a hearty exchange of opinions, described in full and explicit colour by the witnesses, and a concluding argument by Trijntje, breaking a hearth fence on Huibert's head. Another witness, Paul Bolnes, testifies that the coin is genuinely Huibert's - the witness had weighed it five weeks ago, had used it to pay Huibert, and still recognizes it. The next document in the Notary's archives (not included here) is a declaration by Gerrit Anthonisz, a.k.a. Uncle Gerrit, to the effect that the coin in question was not his.
The bad news about this document is that it is in Dutch; the good news is that it's 17th Century Dutch, so if you don't read Dutch there's no reason to feel left out. I sincerely doubt that there are more than a few thousand Dutch today who can read, let alone appreciate, a text like this.
Source: Oud Notarieel Archief Gouda, inv. nr. 180 II B f.597 t/m 598vo. (d.d. 24-11-1636)
"Op huyden den xxiiijen Novemb @o 1636 Compareerde etc. Pouwels bolnes, brouwer binnen der selver Stede, out ontrent 47 Jaren, Ende heeft by syne manne waerheyt in plaetse van eede ten (ver)soucke van Huybert Jansz Hartoch, synen medepoorter geattesteert, getuyght, & (ver)claert, gelyck hy doet mits desen - waerachtich te syn, Dat den selven Requirant ontrent vier ofte vyff weecken geleden van hem getuyge ontfangen heeft seecker stuck gouts, genaempt een Jacobus, twelck nae syn beste onthout ontrent vyftien asen te licht wa, gelyck hy alsdoen van Adriaen Coster gout & des selffs huysvrouwe (die t'voorse gout hadden gewogen) oock rondelicks heeft verstaen, Welck gout hem deposant op huyden in presentie vande naegenoemde Comparantten (ver)toont, & by hem gevisiteert, & besichticht synde, verclaerde naer syne beste scientie, ofte wetenschap t'selve het stuck gouts te wesen; tgeene hy aenden voors(egden) Requirant (als vooren) heeft behandicht, Compareerden meer voor my notaris, ende d'onderges(egde) getuygen Jan Hendricxe (Ver)wint out 34 Jaren, ende Jasper matheuse Carboch, waert inden Adelborst, out 40 Jaren, off elcx daer ontrent, Ende (ver)claerden ten (ver)soucke als vooren mede waerachtich te syn, Dat sy op gisteren beneffens den voors(egden) Huybert Hartoch (Requirant in desen) onder anderen (ver)gadert syn geweest te huysse van Jan Pieterse Amstenra & Tryntge Jacobs dr, des selffs iegenwoordige huysvrouwe, & eertyts wede van pieter Barent wyncooper, Welcke Tryntge Jacobs voor ofte int scheyden iegens den voors(egden) Requirant seyde, Hier Huybert betaelt u lach, & gaet gaet henen tis laet genouch, Waer op hy reqt tot antwoort gaff, well wat soude ick betalen, ick weet niet beter off Ick hebbe myn gelach betaelt, Doch de selve//
(continued 180 II B fol 597vo:)
Tryntge Jacobs daer mede gene contentement nemende, maer ter contraris iegens hem Reqt grootelicx, & seer importunel(ick) fulminerende seyde wat sout ghy betaelt hebben, ghy liecht het, Ghy schelm, ghy dieff, (*) Daer op doen by hem requirant geseyt wierde, Well Hoe baert ghy dus, Ist compt, ist ompt gelach te doen, Ick will gene moeyten hebben, Ick sall liever noch eens betalen, Tastende dienvolgens in syn diesack, Alwaer hy seecker gelt uythaelde, & alsdoen daervan eenighe stucken (soo sy getuygen conden hooren) uyt syn hant liet vallen, (ver)souckende dienvolgende ande voors(egde) Tryntge Jacobs, dat sy hem met de kaers (die sy in haer hant hadde) soude willen lichten, omme t'selve gelt wederom op te mogen raepen, twelck alsoo gedaen, ende byde reqt een stuck gouts opgenomen synde, seyde alsdoen de voors(egde) Tryntge Jacobs, Hola, dat gelt compt u niet toe, Dat is Oom Gerritsen gelt (meenen(de) Gerrit Anthonise), te weten van(den) vier Jacobussen dwelcke hy op gisteren hier heeft (ver)loren, Daer by vougende mede, Ghy schelm, ghy dieff, ghy moordenaer, crycht ghy soo u gout, dan ist niet vreempt, met noch veell meer andere iniurieuse & extraordinaris scheltwoorden gebruyckende, twelck sy oock tot veele & menichfuldige reysen repeteerde, Waer nae den voors(egde) requirant syn gelt uyt syn diesack halende, ende t'selve opde tafell werpende, seyde tegens den voors(egden) Jan Pieters Amstenra, (die daer mede present was) siet daer is myn gelt, Isser meer dan eene Jacobus dan compter u een toe, maer die Jacobus die ick daer uytreycke, & die daer leyt, hebbe ick all eenige weecken in myn sack gehadt, & Ick sall oock by nae well seggen, hoe veell asen//
(*) Margin:
"steeckende ondertussen/ hem reqt met den branden(den)/ Kaerse in syn aengesicht,/ & snydende oock/ tot meermalen met een mes over/ syn arm,"
(continued 180 II B fol 598:)
die te licht weecht, Welckens niet iegenstaende de (voor)s(egde) Tryntgen Jacobs de selve Jacobus uyt het ander gelt vanden requirant met alle gewelt, sulcx tegens wille & danck van hem reqt genomen, & opgesteecken heeft, Seggende nochmaell, Ghy schelm, Ghy dieff, tis u gelt niet maer tis Oom Gerritsen gelt, Vallende voorts beneffens hare voors(egde) man den (voor)s(egden) reqt seer fortsel(ick) opt lyff, & werpen(de) hem in den houck geheell onsachtel(ick) ter aerde, Slaende mede de voors(egde) Tryntgen Jacobs hem Reqt alsdoen met een yseren rooster seer furieusel(ick) op syn hooft, welcken rooster sy haren man doen ter tyt datel(ick) overgaff, waer mede hy den reqt tot (ver)scheyde malen oock soodanigh heeft geraect, & geslagen dat hy (ver)scheyde gaten in syn hooft heeft gecregen, waer deur (*) seer dapperl(ick) was bloedende, Alle twelcke alsoo geschiet & gepass(eer)t wesende, heeft hy Reqt midsgene oock sy deposantten in alle vrintschappe (ver)socht, dat aldaer den Chirurgyn, ofte meester soude mogen gehaelt werden, omme den reqt te (ver)binden, Daer op de (voor)s(egde) Tryntgen Jacobs seyde sulcx niet te willen hebben, Daer by doende Laet den Hont & den dieff (denoteren(de) den Reqt) doot bloeden, daer is niet aen gelegen, Verclaeren(de) wyders sy comp(aran)ten, dat geduyrende de voorseyde onlusten Frans rosenboom (die aldaer mede (ver)gadert was) seyde, Jae dat is den Jacobus, die Oom Gerrit hier (ver)loren heeft, soo ghy anders seght, soo lieght ghyt als een schelm, & dieff, t'selve oock tot diversche malen (ver)halende, Dagende daerenboven mede den (voor)s(egden) reqt voorde deur, omme iegens hem te vechten, twelck nochtans by hem reqt in alle beleeftheyt wierde affgeset,//
(*) Margin:
"den rooster/ aen stucken gebroken,/ & hy reqt"
(continued 180 II B fol 598vo:)
Compareerde mede neeltgen willems dr, hysvr(ouw)e
van(den) voors(egden) Jasper matheuse, Ende (ver)claerde
ten (ver)soucke als vooren, dat sy op gisteren
deguyrende t'voorseyde rumoer gecomen is ten
huysse van(den) (voor)s(egden) Jan pieterse, omme den selven haren
man thuys te halen, Als wanneer sy Comp(aran)te
t'selve hoorende aende voors(egde) Tryntgen Jacobs
met alle geschicktheyt & beleeftheyt (ver)sochte
dat sy doch haer man ter neder setten, & het
mes (twelck sy in haer handen hadde) soude
wechleggen, Daer sy Tryntgen Jacobs op seyde,
wat soude ick myn mes wech leggen, Ick
soude liever hem (meenen(de) haer man) een mes geven
daer mede hy den dieff (denoteren(de) den reqt) in
syn huyt soude bruyen,
Waer nae den voors(egden) Gerrit Anthoise, out
ontrent 66 Jaren (mede compareren(de))
(ver)claerde, Dat hy op eergisteren ten huysse
van(de) voors(egde) Tryntgen Jacobs (ver)loren, ofte
quytgeworden is seeckere vier stucke gouts,
Sonder dat hy nochtans weet wat specie
de selve syn geweest, veell min hoe veell
de selve te licht waren, anders als de selve
Tryntgen Jacobs hem op huyden aengeseyt, &
bekent gemaect heeft,
Presenteren(de) de (voor)s(egde) attestantten alle tgeene (voor)s(egd)
staet (*) naerder, ist noot, opt recolement by
eede te stercken, Consenteren(de) acte, Gedaen
binnen der Goude (voor)s(egt), ten huysse van(den) reqt, Ter
presentie van(den) E: Corn(eli)s Reymerse Block, &
Johan Honius, mede not(ari)s publ(ycq), & procur(eur) binnen
der selver Stede, getuygen te geloven, met my
notario hier toe (ver)socht, Datum als boven, die @
Pouwel Bolnes Jan hendericksen (Ver)windt
Jasper mateusen gerrit Anthonis
neeltge + willems
hant merck
Honius GBlock
JBollandt 1636 Nots (24)
12"